Rola diety

Jaka dieta jest najlepsza dla pacjenta onkologicznego? To pytanie zadają sobie osoby chore na nowotwór oraz ich rodzina i bliscy. Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta. Należy pamiętać, że nie ma specjalnej diety, która leczy chorobę nowotworową. Należy być bardzo ostrożnym w wyborze źródła wiedzy i inspiracji, ponieważ w mediach istnieje wiele fałszywych przekazów oraz osób sprzedających „cudowne” diety czy suplementy, które wprowadzają w błąd pacjenta szukającego pomocy. Warto odróżnić dwa zagadnienia w kontekście zdrowego żywienia. Należy odróżnić diety i porady, które służą zmniejszeniu ryzyka zachorowania na nowotwór u osób zdrowych, od zaleceń wspomagających pacjenta, który już zachorował.

Nikogo nie zdziwi fakt, że zdrowa dieta (przed zachorowaniem) powinna być zbilansowana i oparta o tzw. piramidę zdrowego żywienia. Zaleca się spożywanie większej ilości produktów zbożowych i pełnoziarnistych, warzyw i owoców (z przewagą warzyw), nasion roślin strączkowych, niskotłuszczowych produktów mlecznych (szczególnie tych fermentowanych), ryb (głównie tłustych morskich) czy orzechów i nasion. Produkty, które powinno się ograniczać w diecie, to: sól, cukier, czerwone mięso czy słodzone napoje. Ogromną rolę odgrywa również aktywność fizyczna i utrzymanie prawidłowej masy ciała.

Pacjent, który już zachorował poza wspomnianymi zasadami zdrowego żywienia powinien zwrócić uwagę na to by dieta była zbilansowana, ze szczególnym uwzględnieniem spożycia białka w diecie. Pozwala to zapobiec nadmiernej utracie masy mięśniowej, co jest kluczowym elementem ze względu na metabolizm u chorego. Czasami, w żargonie medycznym porównuje się leczenie onkologiczne do zawodów sportowych, do których pacjent musi być gotowy, by odnieść sukces, który w tym przypadku oznacza wyleczenie. Dieta pozawala również ograniczać skutki uboczne leczenia onkologicznego, takie jak biegunka, wymioty, zaparcia czy bóle brzucha. Wiedza dietetyka specjalizującego się we wsparciu pacjentów onkologicznych pozwoli na ułożenie spersonalizowanych jadłospisów dobranych nie tylko do preferencji pacjenta, ale również do rodzaju leczenia. Każdy etap czy metoda leczenia, jak chemioterapia, radioterapia, immunoterapia czy leczenie operacyjne, mają swoją specyfikę, jeśli chodzi o porady żywieniowe.

Pacjent onkologiczny ma najczęściej jedną szansę, by dobrze przygotować się do leczenie i skutecznie przez nie przejść, maksymalizując swoje szanse na sukces. Dla dobra pacjenta leczenie, w tym poradnictwo żywieniowe, muszą opierać się o aktualną wiedzę medyczną. Korzystanie z porad z niesprawdzonych źródeł często prowadzi do negatywnych skutków zdrowotnych oraz niepotrzebnej straty czasu i pieniędzy pacjenta onkologicznego.

Niedożywienie jest powszechnym problemem dotyczącym 20-70% pacjentów onkologicznych w zależności od rodzaju nowotworu. Największy odsetek pacjentów niedożywionych dotyczy nowotworów przewodu pokarmowego, głowy i szyi, wątroby i płuc. Nasilenie niedożywienia zależy od stopnia zaawansowania choroby i wieku pacjenta. Niedożywienie wpływa na pogorszenie wyników leczenia oraz zwiększenie śmiertelności, osłabienie układu odpornościowego, zwiększenie częstości infekcji, nasilenie stresu i pogorszenie jakości życia oraz zwiększenie toksyczności leczenia onkologicznego. Dodatkowo zwiększa koszty leczenia chorób nowotworowych, częstość i długość hospitalizacji.

Przyczyna rozwijającego się niedożywienia jest wieloczynnikowa. U podłoża wyniszczenia nowotworowego leży uogólniony stan zapalny, któremu towarzyszy wiele czynników, takich jak:

brak łaknienia,
zaburzenia trawienia i wchłaniania oraz zwiększona utrata substancji odżywczych,
produkcja cytokin prozapalnych,
nasilenie proteolizy białek, zaburzenia metabolizmu tłuszczów i węglowodanów,
nasilenie katabolizmu, zwiększenie wydatku energetycznego (w niektórych nowotworach).

W trakcie leczenia radioterapeutycznego zalecana jest konsultacja dietetyczna by ocenić dietę doustną, zaproponować ewentualne zmiany czy też przejście na doustne diety przemysłowe. W przypadku braku możliwości skutecznego żywienia dietą doustną zalecane jest leczenie żywieniowe drogą sztucznego dostępu dożołądkowego lub dojelitowego. W chwili gdy lekarze stwierdzą niewydolność przewodu pokarmowego konieczne jest zastosowanie żywienia pozajelitowego. Przy pojawieniu się braku apetytu należy skonsultować się z lekarzem celem oceny czynników wpływających na chęć przyjmowania posiłków (jak np. leki) i rozważenia wsparcia farmakologicznego.