Chemioradioterapia i chemioterapia raka płuca

W tej zakładce zajmiemy się omówieniem chemioradioterapii w leczeniu chorych na nieoperacyjnego niedrobnokomórkowego raka płuca. Jeśli szukasz informacji o innych metodach leczenia raka płuca, zajrzyj do zakładki Planowanie leczenia raka płuca.

Chemioradioterapia to metoda skojarzonego leczenia nowotworów, gdzie radioterapia i chemioterapia są stosowane jednoczasowo lub sekwencyjnie.

W niedrobnokomórkowym raku płuca istnieje kilka schematów łączenia radioterapii z chemioterapią, które zostały uznane za bezpieczne i skuteczne. Wybór chemioradioterapii sekwencyjnej lub chemioradioterapii jednoczasowej zależy od stopnia zaawansowania nowotworu, z czym wiąże się możliwość bezpiecznego przeprowadzenia leczenia napromienianiem.

Przeprowadzenie jednego lub dwóch kursów wstępnej chemioterapii ma zastosowanie przede wszystkim wtedy, gdy masa guza w śródpiersiu jest bardzo duża i radioterapia mogłaby skutkować wysoką toksycznością. Po wstępnym leczeniu chemicznym zazwyczaj dochodzi do zmniejszenia nacieku nowotworowego i wtedy przeprowadzenie napromieniania staje się znacznie bezpieczniejsze i lepiej tolerowane przez chorego.

Chemioradioterapia Sekwencyjna – jest to schemat polegający na wykorzystaniu obu metod leczenia – jedna po drugiej – czyli radioterapia jest rozpoczynana po zakończonej chemioterapii.

Chemioradioterapia Jednoczasowa – jest to schemat leczenia, w którym obie metody (radioterapia i chemioterapia) są stosowane w tym samym czasie (jednoczasowo).
W trakcie kilkutygodniowego cyklu napromieniania podawanych jest kilka kursów chemioterapii. W uzasadnionych klinicznie przypadkach, dopuszcza się rozpoczęcie leczenia od podania 1–2 kursów chemioterapii, a następnie przeprowadzenie jednoczesnej chemioradioterapii z podaniem kolejnych dwóch kursów leczenia cytostatycznego.

Wybór rodzaju terapii oraz dobór leczenia systemowego jest ustalany indywidualnie przez specjalistę radioterapii onkologicznej i onkologa klinicznego odpowiedzialnego za leczenie chemiczne. Uwzględnia się przede wszystkim takie czynniki jak wielkość nacieku nowotworowego, stan ogólnej sprawności fizycznej pacjenta, choroby współistniejące.

Kwalifikacja do jednoczesnej chemioradioterapii powinna być podejmowana po wykonaniu panelu badań dodatkowych, pozwalających ocenić stopień sprawności ogólnej i wydolność oddechową pacjenta. Ważne jest, aby leczenie miejscowo zaawansowanego raka płuca było prowadzone w ośrodkach referencyjnych, w których znajdują się zakład teleradioterapii oraz oddział chemioterapii.

Będąc w trakcie leczenia onkologicznego, pacjent powinien dbać o nawodnienie organizmu, wypoczynek, prawidłową higienę snu oraz unikać używek (takich jak spożywanie alkoholu czy palenie tytoniu) – więcej na temat możliwości wsparcia w walce z nałogiem palenia tytoniu znajdziesz w zakładce RZUĆ palenie.

Chemioradioterapia – przebieg leczenia w raku płuca

W przypadku raka niedrobnokomórkowego w chwili rozpoznania jedynie około 17% chorych kwalifikuje się do leczenia operacyjnego, które zastrzeżone jest dla przypadków wcześnie zaawansowanych. U ok. 30-40% pacjentów choroba jest miejscowo zaawansowana. Oznacza to obecność guza pierwotnego o różnej wielkości i zmian przerzutowych w węzłach chłonnych śródpiersia bez przerzutów odległych. Ten stan jest określany jako III stopień klinicznego zaawansowania raka. W zdecydowanej większości przypadków postępowaniem z wyboru jest wtedy jednoczasowa chemioradioterapia.

Do jednoczasowej chemioradioterapii kwalifikowani są pacjenci w bardzo dobrym lub dobrym stanie sprawności. Bardzo ważna jest więc optymalizacja stanu ogólnego pacjenta poprzez modyfikację terapii przewlekłych chorób współistniejących, zwłaszcza chorób płuc. Dlatego przed lub w trakcie trwania leczenia onkologicznego pacjent powinien pozostawać również pod ścisłą opieką lekarza rodzinnego, lekarza specjalisty chorób wewnętrznych lub specjalisty pulmonologa.

W przypadku chorób współistniejących w celu zapewnienia pacjentowi maksymalnego bezpieczeństwa leczenie skojarzone może być prowadzone w oddziale szpitalnym, gdzie pacjent przebywa pod stałą opieką profesjonalnego personelu medycznego. W większości przypadków leczenie może być prowadzone w warunkach ambulatoryjnych, a hospitalizacja jest wymagana jedynie na czas podania chemioterapii.

Przed każdym podaniem chemioterapii wykonywane są badania krwi, zlecone przez lekarza prowadzącego. W trakcie leczenia, regularnie monitorowane są czynności życiowe pacjenta, przeprowadzane są badania fizykalne i laboratoryjne. Podczas podawania chemioterapii (najczęściej w postaci dożylnej) pacjent ma podawane leki przeciwwymiotne, przeciwobrzękowe oraz działające osłonowo na układ pokarmowy i szpik. Celem tych działań jest ograniczenie reakcji niepożądanych terapii, co pozytywnie przekłada się samopoczucie pacjenta i umożliwia prowadzenie leczenia bez nieplanowanych przerw.

W tym samym czasie rozpoczyna się proces napromieniania pacjenta, który został opisany w zakładce Radioterapia w Raku płuca.

Po zakończeniu chemioradioterapii, jeżeli udokumentowano brak progresji choroby, zgodnie z obowiązującym w Polsce standardem leczenia możliwe jest zastosowanie tak zwanej konsolidującej immunoterapii w celu utrwalenia uzyskanej odpowiedzi. Leczenie to, zgodnie z programem lekowym, jest stosowane przez 12 miesięcy po zakończeniu chemioradioterapii. Immunoterapia jest prowadzona w warunkach ambulatoryjnych. Przeprowadzenie konsolidującej immunoterapii u kwalifikujących się do tego chorych, znacząco poprawia przeżycie w stosunku do wyłącznej chemioradioterapii.

Po zakończonym leczeniu konieczne będzie pozostawanie pod stałą opieką lekarską w poradni pulmonologicznej, onkologicznej lub u lekarza POZ (rodzinnego). Podczas takich regularnych wizyt kontrolowany jest stan zdrowia pacjenta, przeprowadzane są badania krwi, radiologiczne badania obrazowe i jeśli potrzeba badanie bronchoskopowe (przezoskrzelowe) lub laryngologiczne. Badania te służą określeniu czy doszło do pełnego i trwałego wyleczenia. Badania kontrolne służą również wczesnemu wykrywaniu późnych powikłań po leczeniu promieniami, cytostatykami lub lekami immunologicznymi. Należy pamiętać, że nawet jeżeli zmiany nowotworowe nie są już widoczne w badaniach obrazowych, choroba może nawrócić ze względu na obecność przetrwałych komórek nowotworowych, niemożliwych do wykrycia na tym etapie. Dlatego tak ważne jest pozostawanie pod opieką lekarską pomimo zakończenia leczenia.

Chemioradioterapia – działania niepożądane i jak sobie z nimi radzić?

Zastosowanie jednoczasowej chemioradioterapii daje bardzo dobry efekt terapeutyczny, należy jednak zaznaczyć, że połączenie tych dwóch metod leczenia może wiązać się z wystąpieniem nasilonych działań niepożądanych.

Z drugiej strony współczesna medycyna daje możliwość zastosowania różnorodnych metod i leków osłonowych, które umożliwiają ograniczenie występowania skutków ubocznych terapii, co istotnie wpływa na poprawę jakości życia pacjentów.

Poniżej lista najczęściej występujących działań niepożądanych chemioradioterapii:

• Zaburzenia krwi:
  • Leukopenia, niedokrwistość, małopłytkowość – przed każdym cyklem chemioterapii oraz każdorazowo w przypadku wystąpienia takich objawów jak: gorączka, objawy niedokrwistości (osłabienie, szybsze męczenie się, uczucie kołatania serca, bladość powłok skórnych), objawy małopłytkowości (krwawienia z nosa, błon śluzowych, łatwe siniaczenie), lekarz prowadzący zleca kontrolną morfologię krwi z rozmazem oraz badania laboratoryjne, oceniające czynność nerek i wątroby. Na ich podstawie podejmuje decyzję o dalszej ścieżce leczenia.
• Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego
  • Nudności, wymioty – przebieg reakcji wymiotnej zależy od rodzaju zastosowanego leku oraz od wrażliwości chorego. Zazwyczaj dolegliwości pojawiają się w ciągu 24 godzin od podania chemioterapii. Niekiedy jednak mogą pojawić się później. Należy pamiętać o odpowiedniej diecie, która powinna polegać m.in. na spożywaniu lekkostrawnych posiłków, jedzeniu częściej, ale w mniejszych ilościach, unikaniu gorących lub bardzo zimnych pokarmów i płynów.
  • Biegunka, zaparcia – podstawą profilaktyki i leczenia, gdy wystąpią te działania niepożądane, jest prawidłowa dieta, odpowiednie nawodnienie organizmu, a czasami dołączenie leków osłonowych. Niekiedy, w sytuacji gdy np. biegunka nie ustępuje pomimo stosowanego leczenia, konieczna jest hospitalizacja pacjenta i podawanie leków w warunkach szpitalnych. Ważne jest, aby poinformować lekarza prowadzącego o pojawieniu się powyższych dolegliwości.
• Inne działania niepożądane
  • Utrata włosów – pojawia się zwykle po 2-3 tygodniach od początku chemioterapii, a największe nasilenie przypada na przełomie 2-3 miesiąca. Należy jednak pamiętać, że jest to odwracalne działanie niepożądane, a włosy zaczną odrastać po 2-3 miesiącach od zakończenia chemioterapii. Pacjenci, u których wystąpiła utrata włosów, mogą skorzystać z częściowo refundowanego przez NFZ zakupu peruki.
  • Zaburzenia funkcji nerek – w celu profilaktyki niewydolności nerek w trakcie chemioterapii podaje się dużą ilość płynów dożylnych. W celu zapobiegania nefrotoksyczności (uszkodzeniu nerek) również w domu należy pamiętać o prawidłowym nawodnieniu organizmu.
  • Zaburzenia neurologiczne – należy poinformować lekarza prowadzącego o pojawieniu się dolegliwości takich jak: osłabienie w kończynach dolnych, osłabienie siły mięśniowej, bóle mięśni, osłabienie odruchów ścięgnistych, mrowienia i drętwienia w rękach i stopach.
  • Zakażenia dróg oddechowych – niepokojącym objawem jest zakażenie ze strony układu oddechowego, w tym zapalenie płuc. Celem wczesnego wykrycia objawów infekcji przed każdym podaniem chemioterapii zbierany jest dokładny wywiad z chorym oraz przeprowadzane jest badanie fizykalne pacjenta.
  • Odczyny skórne występują w przypadku stosowania wybranego preparatu – w celu ograniczenia częstości występowania i nasilenia odczynów skórnych w dniu poprzedzającym podanie jednego z preparatów, jak również w dniu podania leku i następnego dnia pacjent powinien otrzymać lek z grupy kortykosteroidów, podawany doustnie dwa razy na dobę. W celu ograniczenia objawów toksyczności, pacjenci leczeni wybranym preparatem powinni również, zgodnie z zaleceniem lekarza, otrzymywać suplementację witaminową.
  • Reakcje nadwrażliwości – występują w przypadku stosowania wybranego preparatu – przed podaniem wybranego preparatu u wszystkich pacjentów należy zastosować premedykację składającą się z kortykosteroidów, leków przeciwhistaminowych. Ma to przeciwdziałać wystąpieniu silnych reakcji nadwrażliwości, które mogą się pojawić się w trakcie podawania leku.

Opracowanie: Justyna Wilczyńska, WWCOiT im.M.Kopernika w Łodzi